Wydanie książki Mordechaja Canina pt. Iber sztejn un sztok – a rajze iber hundert chorew-geworene kehiles in Pojln (Ruiny i zgliszcza
– podróż po stu zniszczonych gminach żydowskich w Polsce)
w przekładzie prof. Moniki Adamczyk-Garbowskiej z języka jidysz na język polski.
Mordechaj Canin (1906–2009), pochodzący z Polski pisarz i dziennikarz izraelski, w latach 40. XX wieku jeździł po dawnych żydowskich miastach, dzielnicach i miasteczka, a także miejscach, gdzie były obozy zagłady lub koncentracyjne. Rozmawiając z Polakami, podawał się za dziennikarza nie-żydowskiego, co pozwoliło mu uzyskać wgląd
w prawdziwe nastroje. Pisał bardzo rzeczowo, nie kryjąc przy tym własnych opinii i odczuć. Pozwalał sobie na ironię, ale też przyznawał się do rozpaczy. Wyjątkowo trzeźwo widział perspektywy dalszego życia żydowskiego w Polsce. Symptomatyczne, że ostatni rozdział, podsumowanie tego, co zobaczył, zatytułował Gorączka złota. Pisząc
o przeszukiwaniu przez „łowców skarbów” ludzkich prochów, stwierdził, że „pisanie o tym nie jest na siły Żyda”. Jednocześnie wyraził nadzieję, że może za jakiś czas, „kiedy ten koszmar przeminie, w następnych pokoleniach znajdzie się jakiś autor, historyk, który będzie w stanie opisać ten rozdział tak, aby był to dokument straszliwego upadku ludzi w dwudziestym wieku”.
To fascynująca, chociaż miejscami bardzo trudna lektura, a także ważne źródło dla badaczy. Niektóre reportaże z tego zbioru lub ich fragmenty znalazły się księgach pamięci Izkor poszczególnych miejscowości. Inne (m.in. dotyczące Kielc, Kazimierza nad Wisłą, Janowca i Zamościa)
– w tłumaczeniu prof. Adamczyk-Garbowskiej – zostały opublikowane po polsku w różnych antologiach oraz w „Midraszu”. Całość jest obszerna, liczy około 330 stron tekstu. Do tego zostanie dołączonych około 100 fotografii z lat 40. Szacunkowa objętość książki to 420 stron.
Mordechaj Canin – pisarz i dziennikarz izraelski tworzący w jidysz, urodzony w Sokołowie Podlaskim w 1906 roku, zmarły w Tel Awiwie
w 2009 roku. Prezes Stowarzyszenia Pisarzy Żydowskich w Izraelu. Przed wojną publikował w jidyszowej prasie warszawskiej, w Polsce debiutował też w 1935 roku jako pisarz. Na początku okupacji uciekł z Warszawy do Wilna, stamtąd z japońską wizą przez Indie dotarł do Palestyny. Po wojnie przyjechał do Polski jako korespondent nowojorskiego „Forwerts”. Ruiny i zgliszcza są zbiorem tekstów w większości drukowanych w tym piśmie. W 1948 polskie władze, niezadowolone
z krytycznej wymowy jego artykułów, zmusiły Canina do natychmiastowego wyjazdu.
Tekst: Wydawnictwo Nisza
Wysokość grantu przekazanego przez Stowarzyszenie: 12.000 złotych